مار، نوعی حیوان خزنده است که خودش را با خزیدن به جلو می‌کشد.

مارها از رده سوسماریان (Sauropsid)، زیرردهٔ دوکاوان (Diapsida)، فرورده پولک‌سوسمارشکلان (Lepidosauromorpha)، بالاراستهٔ پولک‌سوسماران (Lepidosauria)، راستهٔ پولک‌داران (Squamata)، زیرراستهٔ ماران (Serpentes) است.

برای تماشای انواع مارها در برخی کشورها مکان‌های ویژه‌ای وجود دارد به نام مارسرا.

گونه‌های مار

در جهان بیش از ۴۰۰۰ نوع مختلف مار وجود دارد که در خشکی و زیر زمین و در آب و گاهی هم بر روی درختان زندگی می‌کنند. این خزنده تقریباً در همه جای کره زمین به جز مناطق قطبی و برخی جزیره‌ها، یافت می‌شود. طول کوچک ترین مار حدود ۷ سانتیمتر است که برخی آن را با کِرم اشتباه می‌گیرند.

مارهای چمباته‌زن (فشاردهنده یا چنبره‌ای)

مارهای چمباته زن بزرگ‌ترین مارهای دنیا هستند و شامل پیتون‌ها و بواها می‌باشند. آنها غیرسمی هستند و حیوانات دیگر را با فشار دادن و له کردن از پا درمی‌آورند. مارهای جمع شونده دور شکار خود می‌پیچند و به تدریج حلقه را تنگ تر می‌کنند تا شُش‌ها دیگر قادر به باز شدن نباشند؛ درنتیجه حیوان خفه می‌شود. آنها نیز مانند مارهای دیگر قادر به جویدن نیستند و شکار خود را یکباره می‌بلعند.

مارهای زهرآگین

حدود ۷۰۰ گونه از ۳۲۰۰ گونه مارهای دنیا زهری هستند و شامل چندین مار هستند که می‌توانند انسان را بکشد. یک مار زهری زهر خود را از راه نیشهایش که یا توخالیند و یا شیار دارند تزریق می‌کند. وقتی که زهر تزریق شد مار به انتظار می‌نشیند تا قربانیش قبل از بلعیده شدن بمیرد.

از حدود ۷۲۵ گونه از مارهای سمی در سراسر جهان، تنها ۲۵۰ تا از آنها قادر به کشتن انسان با یک نیش است. به طور متوسط استرالیا تنها یک نیش مار کشنده در هر سال دارد. در هند، در هر سال ۲۵۰ هزار مارگزیدگی ثبت می‌شود که از آنها ۵۰ هزار تا منجر به مرگ می‌شود.

دندان‌های نیش مارهای زهری، در فک بالای دهان آنها قرار گرفته و با غده‌های سمّی که در سر مار قرار دارند در ارتباط هستند.
با کشیدن دندان مار، نمی‌شود برای همیشه با خیال آسوده از نیش مار زهری در امان بود چرا که دندان‌های نیش در دهان مارهای زهری مجدّداً رویش می‌کنند. مار زهری به کمک این نیش‌ها زهر را به بدن شکار خود تزریق می‌کند و این گونه می‌کوشد تا جانش را بگیرد یا حداقل او را ناتوان و بی‌هوش سازد تا با خیال راحت به خوردن گوشتش بپردازد. تمام مارهای زهری علاوه بر نیش، دندان نیز دارند. در نتیجه، تمام مارهای زهری علاوه بر نیش زدن گاز هم می‌گیرند.

مار زنگی

از نوع مار زنگی نزدیک به ۱۲ نوع مختلف در جهان وجود دارد. مارهای زنگی را از زنگوله‌ای که در ته دم خودشان دارند به راحتی می‌توان تشخیص داد. هر چند دم این مار طوری ساخته شده‌است که در هنگام حرکت و جنبیدن صدای زنگ درآید ولی با این وجود صدای اصلی زنگوله دم مار بر اثر لرزش دم توسّط خود مار، تنها زمانی انجام می‌پذیرد که مار از چیزی احساس خطر بکند.

افعی

افعی نیز که بیشتر در جنوب غربی آسیا یافت می‌شود، همانند مار زنگی است. هر دوی آنها علاوه بر آنکه مانند مارهای دیگر از جلو حرکت می‌کنند، قادر به حرکت از سمت پهلو نیز هستند. افعی‌ها تنها مارهای زهری در اروپا هستند.

تغذیه

رژیم غذایی مارها با توجه به اندازه، گونه و اقلیم وجغرافیا تغییرمیکندو طیف گوناگونی از پستانداران، حشرات و ماهی‌ها را شامل می‌شود، مارها اکثرشان برای شکار استفاده می‌کنند گونه‌های بدون زهر از آرواره برای شکار و دفاع استفاده می‌کنند و انواع دیگری از مارها هم با پیچیدن عضله هایشان به دور طعمه آن را می‌کشند و می‌خورند.

مار در باورهای فرهنگی

• مار پرنده در آیین مایاها، نشانه این آیین به شمار می‌رفت.
• مار در افسانه‌های کهن ایرانیان، روی شانه‌های ضحاک، پادشاه ستمگر، به صورت جزئی از بدن او، و دربرابر گناهانش، پس از خدمت شیطان در لباس یک آشپز به وی، ظاهر می‌شود.
• ردپای مار به عنوان موجودی جالب توجه را می‌توان در اساطیر کهن از جمله یونان باستان یافت. نشان مار در اساطیر یونانی-رومی به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد که در آن "آسکِلِپیوس" (فرزند آپولون) خدای پزشکی و درمان، بیماران را شفا می‌بخشیده و مردگان را زنده می‌کرده است. او همواره عصایی را با خود به همراه داشت که ماری به دور آن پیچیده بود، چرا که مار در اساطیر یونانی-رومی نماد هوش و سلامت بود.
• دنیای پزشکی نوین همچنان وامدار اسطوره‌های کهن است چرا که مار در دنیای امروز هم نماد پزشکی و سلامت است. ردپای این موجود افسونگر را در مصر باستان نیز می‌توان یافت؛ مار کبری نماد سلطنت و قدرت مصر باستان بوده و "بوتو" الهه نگهبان مصر و فرعون در قامت مار کبری خدایی می‌کرده است.
• علاوه بر داستان‌های اساطیری، در انجیل بیش از هشتاد بار از مار نام برده شده و شیطان در قالب مار آدم و حوا را فریب داده است؛ همچنین در قرآن نیز چندین بار از انواع گوناگون آن نام برده شده است و با وجود آنکه اشاره مستقیمی به فرو رفتن شیطان در کالبد مار وجود ندارد، این قصه در روایاتی آمده است.

گونه‌های مار[ویرایش]

در جهان بیش از ۴۰۰۰ نوع مختلف مار وجود دارد که در خشکی و زیر زمین و در آب و گاهی هم بر روی درختان زندگی می‌کنند. این خزنده تقریباً در همه جای کره زمین به جز مناطق قطبی و برخی جزیره‌ها، یافت می‌شود. طول کوچک ترین مار حدود ۷ سانتیمتر است که برخی آن را با کِرم اشتباه می‌گیرند.

مارهای چمباته‌زن (فشاردهنده یا چنبره‌ای)[ویرایش]

مارهای چمباته زن بزرگ‌ترین مارهای دنیا هستند و شامل پیتون‌ها و بواها می‌باشند. آنها غیرسمی هستند و حیوانات دیگر را با فشار دادن و له کردن از پا درمی‌آورند. مارهای جمع شونده دور شکار خود می‌پیچند و به تدریج حلقه را تنگ تر می‌کنند تا شُش‌ها دیگر قادر به باز شدن نباشند؛ درنتیجه حیوان خفه می‌شود. آنها نیز مانند مارهای دیگر قادر به جویدن نیستند و شکار خود را یکباره می‌بلعند.

زهر مار از دوران قدیم مصارف زیادی داشته است که شاید مهمترین استفاده آن مسموم کردن دشمنان بوده است. اما همه مارها سمی نیستند و زهر همه مارهای سمی نیز کشنده نیست. زهر در اصل بزاق تغییر یافته مار است که برای شکار، هضم طعمه و دفاع ترشح می‌شود. غددی که تولید و ترشح سم را به عهده دارند در دو طرف سر و در غلافی ماهیچه‌ای قرار دارند.

ترکیب زهرمار در گونه‌های مختلف و همینطور در هر گونه بر اساس سن، فصل و زمان آخرین ترشح متفاوت است. ترکیبات اصلی آن پروتئین و پلی‌پپتیدهایی که خاصیت آنزیمی و سمی دارند.

زهرمار از طرق مختلف اثر می‌کند. در برخی از گونه‌ها، زهر ترشح شده بر روی سیستم عصبی اثر می‌گذارد، بدین صورت که اعصاب یا پیام‌رسان‌های عصبی را درگیر کرده و از کار می‌اندازد. در گونه های دیگر زهرمار بر روی سیستم قلبی و عروقی اثر گذاشته و باعث می‌شود ضربان قلب دچار اختلال شود که می‌تواند به مرگ منجر شود.

در گونه های دیگر، زهر به سیستم گردش خون حمله کرده و با همولیز (تخریب) گلبول های قرمز باعث ایجاد لخته و نهایتا مرگ می‌شوند. در برخی گونه‌ها سم به سایر اندام ها از جمله کلیه و عضلات آسیب زده و گاهی باعث مرگ می‌شود.

استفاده دارویی

زهرمار بخاطر اثرات دارویی و فیزیولوژیک می‌تواند بر مولکول‌های زیستی، سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های مختلف اثر بگذارد بنابراین قابلیت آن را دارد که در صنعت داروسازی بکار گرفته شود. "کاپتوپریل" دارویی که در درمان فشارخون و بیماری‌های قلبی استفاده می‌شود شاید یکی از معروفترین مثال‌های بهره گیری از زهر مار در صنعت داروسازی باشد.

بررسی اثرات پپتیدهای موجود در زهرمار تیره گرزه‌ماران (وایپریدا) باعث شناخت آنزیم‌های موثر بر کارکرد قلب و فشار خون شد که در نهایت تولید این دارو به انقلابی در درمان بیماری های قلبی و عروقی انجامید.

برخی از پپتیدهای موجود در زهرمار مانند تکستیلینین خاصیت ضد خونریزی دارند، از این ماده برای ساخت داروی جلوگیری از خونریزی در هنگام عمل قلب باز استفاده شده که مراحل آزمایشگاهی و بالینی خود را طی می‌کند.

از سوی دیگر، در جهان امروز که با مساله مقاومت آنتی‌بیوتیک ها، ترکیباتی با خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی، می‌توانند به کشف آنتی بیوتیک‌های جدید منجر شود.

زهرمار به دلیل داشتن ترکیبات پیچیده زیستی و دارویی مانند پروتئین ها و پپتیدهای آنزیمی و غیرآنزیمی، مواد معدنی متفاوت و مواد غیر معدنی خاص خود، خاصیت هیدرولیز دارد. این خاصیت می تواند در درمان بیماری های مختلف از جمله درمان سرطان مورد استفاده قرار گیرد و راه های جدیدی را در درمان بگشاید.

 

 

برای مشاهده بقیه ی عکس ها به ادامه مطلب مراجعه کنید....

ادامه مطلب

فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: خرطوم‌داران[۳]
تیره: فیلان[۴]
سرده: Mammuthus
Brookes، ۱۸۲۸

ماموت (به انگلیسی: Mammoth) پستانداران گیاهخوار و منقرض شده و گونه‌ای فیل فسیل شده هستند که با فیلهای امروزی نسبت دارند و در آغاز دوران چهارم زمین‌شناسی از ۴/۸ میلیون سال پیش تا ۴۵۰۰ سال پیش، بعد از انقراض دایناسورها در اروپا و شمال آسیا همانند سیبری می‌زیسته و بدنش از موهای بلند پوشیده بوده و عاج طویل و پیچداری داشته‌است.

 

واژه شناسی

احتمال می‌رود کلمه ماموت از ریشه روسی کلمه мамонт (ماموت) در زبان مانسی گرفته شده‌باشد. این کلمه در هزاره سوم به معنی شاخ زمینی است و اولین بار در انگلیس توسط ریچارد جیمز مورد استفاده قرار گرفت. همچنین در زبان انگلیسی، کلمه ماموت مفهوم بزرگ و سترگ به خود گرفته‌است.

 

بررسی

ماموت‌ها همانند وابستگان امروزی خود، بسیار بزرگ بودند. بزرگترین گونه شناخته شده، قدی در حدود ۴ متر و وزنی در حدود ۸ تن داشته‌است، درحالی که یک نر می‌توانسته وزنی حتی بیش از ۱۲ تن داشته باشد. با این حال اغلب گونه‌های ماموت تقریباً هم‌اندازه یک فیل آسیایی بودند. بر اساس مطالعات وابستگان نزدیک و فیل‌های امروزی، احتمالاً ماموت‌ها دوره بارداری ۲۲ ماهه داشته‌اند که در نتیجه آن یک ماموت زاده می‌شود. ساختار اجتماعی آنها احتمالاً همان ساختار امروزی فیل‌های آفریقایی و آسیایی است، به صورتی که ماده‌ها در گروه‌هایی که با رئیس قبیله هدایت می‌شود زندگی می‌کنند در حالیکه نرها به صورت انفرادی یا پس از رسیدن به بلوغ در گروه‌های پراکنده زندگی می‌کردند.

 

انقراض

ماموت پشمالو آخرین سرده منقرض شده به حساب می‌آید. بیشتر جمعیت ماموت‌های پشمالو در شمال آمریکا، اروپا و آسیا، و تمام ماموت‌های کلمبیایی در شمال آمریکا، در طول دوره بازگشت آخرین یخبندان منقرض شدند که بخشی از یک انقراض دسته‌جمعی جانوران غول‌پیکر در شمال اوراسیا و آمریکا است.

 

ماموتهای کشف شده

یک شکارچی فرانسوی به نام «برنارد بویگه» که عضو یک نهاد علمی است که در مورد ماموت‌ها تحقیق می‌کند جسد یک ماموت را در حوالی سواحل اقیانوس آرام کشف کرد و از انتقال آن به بازار معاملات خصوصی جلوگیری کرده‌است. این ماموت که یوکا نامگذاری شد به نظر می‌رسد توسط انسان‌های ماقبل تاریخ که در این منطقه ساکن بوده‌اند، شکار شده‌است.

دانیل فیشر، مسئول موزه جانورشناسی دانشگاه میشیگان که تحقیقات روی جسد این ماموت را انجام داده‌است می‌گوید: «این تقریباً یک جسد کامل است که اندام و بافت‌های گوشتی و درونی حیوان تقریباً سالم مانده و نشان می‌دهد که مرگ آن با نوعی از دخالت انسان ارتباط داشته‌است.»

لیوبا دیگر ماموت کشف شده که مومیایی آن در ماه مه سال ۲۰۰۷ میلادی توسط یک شکارچی گوزن شمالی در شبه جزیره یامال در مناطق قطبی روسیه پیدا شد. نام آن «لیوبا» گذاشته شد که کوچک شدهٔ واژه «لیوبف» (در روسی: Любовь) به معنای «عشق» در زبان روسی است. وزن این ماموت در هنگام یافت شدن ۵۰ کیلوگرم بود و طولی برابر ۸۵ سانتی‌متر داشت. اندازه آن از خرطوم تا سر به ۱۳۰ سانتی‌متر می‌رسید که طول آن را برابر با طول یک سگ بزرگ جثه می‌کرد.

در داستان ها

در فیلم عصر یخبندان نقش اول را یک ماموت نر به نام مانفرد (مَندی) بازی می‌کند.

 

چاقودندان یا اسمایلودون یا به غلط ببر دندان شمشیری یک سرده منقرض شده از گربه سانان "machairodant" می‌باشد. اسمایلدان احتمالا شناخته شده ترین ببر دندان خنجری است که در شمال آمریکا در دورهٔ پلایستسیس(۲٫۵ میلیون سال پیش - ۱۰٬۰۰۰ سال پیش) زندگی میکرده است. یکی از بزرگترین کالکشن‌های فسیل این جانور از گودالهای قیر "La Brea" بدست آمده است.۳ گونه از این سرده شناخنه شده است؛ آنها در اندازه و اندام تفاوت دارند.

با وجود این، اسمایلدان ساختاری بااستحکامتر از گربه‌های امروزی داشت، مخصوصا با دستهای جلویی به خوبی تکامل یافته و دندان‌های نیش بلند بالایی خارق العاده. فک این جانور از گربه‌های امروزی قابلیت بازشدگی بیشتری داشت و دندان‌های نیش بالایی باریک و شکننده بودند، طراحی شده و سازگار برای کشتن دقیق. این ویژگیها اسمایلدان را به یک شکارچی خاص در شکار گیاه خواران بزرگ مانند بایسن و شتر تبدیل کرد.

اسمایلدان احتمالا در محیطهای بسته مانند بوته و جنگلها که پوشش لازم برای کمین و غافلگیرکردن برای شکار ایجاد می‌کرد، زندگی می‌کرد. وابستگی این جانور به حیوانات بزرگ ممکن است دلیل انقراض این جانور باشد. دانشمندان درمورد اینکه آیا اسمایلدان یک حیوان اجتماعی بوده یا نه بحث و گفتگو می‌کنند. شباهت واکنشهای شکارچی به درخواست کمک و رواج صدمات التیام یافته می‌گوید که این جانوری اجتماعی بوده درحالی که که مغز کوچک و محیط زندگی دارای پوشش گیاهی می‌گوید که جانوری تنهاومنزوی بوده است. چندین فسیل نشانه‌هایی از آنکیلوزینگ اسپاندیلیتیس، شوک روحی، آرتریتیس را نشان می‌دهند. اسمایلدان ۱۰٬۰۰۰ سال پیش منقرض شد.

 

انقراض

چاقودندان در پایان پلیستوسن، حدود ۱۰،۰۰۰ سال پیش از میلاد که شاهد انقراض بسیاری از دیگر پستانداران گیاه‌خوار و گوشتخوار بزرگ بود، منقرض شد.

انسان پیشاتاریخ، که خود را در همان زمان به شمال آمریکا رسانید و به شکار بسیاری از گونه‌هایی ناپدید شده می‌پرداخت، اغلب به عنوان مسئول این موج انقراض شناخته می‌شود. برخی دیگر پیشنهاد کرده‌اند که در پایان عصر یخبندان این انقراض رخ داده‌است.

 

سنگواره اسمیلودون فیتالایس در موزه ملی تاریخ طبیعی، واشینگتن دی. سی.

 

فیلم یاکریم در حال غذا دادن به جوجه هایش

 

فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پرنده
زیررده: نومرغان
فرورده: نوآروارگان
Superorder: نوپرندگان
راسته: دارکوب‌سانان
زیرراسته: دارکوب‌سانان
تیره: Picidae
نیکولاس ایلوارد ویگورس, ۱۸۲۵

 

ظاهراً این گروه از پرندگان با توکان‌ها تفاوت دارند اما جزو خانواده‌های نزدیک به هم هستند هر دوی این پرندگان دارای پاهایی هستند که ۲ چنگال به سمت جلو و ۲ چنگال به سمت عقب دارند وقتی پرواز می‌کنند بال‌هایشان را به سرعت به هم می‌زنند و در نتیجه در هنگام حرکت در هوا بالا و پایین می‌شوند.

در حدود بیش از ۲۰۰ گونه دارکوب در جهان وجود دارد. دارکوب‌ها تقریباً در هر جا که درخت باشد دیده می‌شوند.

دارکوبها منقارهای نیرومندی دارند که برای سوراخ کردن پوست درختان و جستجوی حشرات به کار می‌برند آن‌ها طعمه‌های خود را به وسیله زبان بلند که دارای نوک چسبناکی است از مخفیگاهشان بیرون می‌کشند. محققان چینی دریافته‌اند بدن دارکوب ۹۹ درصد انرژی ناشی از ضربه‌ها را به عنوان «انرژی کرنشی» (ارتجاعی) ذخیره می‌کند.

 

بز کوهی بصورت دسته‌های کوچک در کوهستان‌ها زندگی می‌کند. در کوه‌های ایران از این حیوان بسیار دیده می‌شود. در کوهستانهای آسیای کوچک و کوههای هیمالیا و هندوکش فراوان است و توسط شکارچیان شکار می‌شود. ویژگی‌های ظاهری موهای بدن بطور کلی زبر و کوتاه هستند و در نرها در پایین چانه دسته‌ای از موهای بلند ریش مانند روئیده‌است. همچنین در پشت بدن در طول خط طولی تیره پشت از شانه تا حدود دم موها بلند شده و به صورت تیغه‌ای درآمده‌اند. دم کوتاه است و طول آن با موهای انتهایی کمی بیشتر از طول گوش است. پاها قوی و سم نسبتاً پهن است. ماده‌ها بدون ریش هستند و شاخ در آنها کوتاه است و طول آن معمولاً کمتر از ۲۰ سانتیمتر است. نرها شاخ بلند و زیبایی دارند که مانند شمشیر خمیده به طرف عقب متمایل شده‌اند. قاعده شاخها در روی جمجمه خیلی بهم نزدیک شده‌اند ولی بقیه شاخ به تدریج از هم دور شده و در نوک کاملاً از هم فاصل بیشتری پیدا می‌کنند. رنگ بدن در پایین گونه‌ها و پهلوهای گردن و پهلوهای بدن نخودی خاکستری که در روی رانها و پاهای جلو تیره‌تر متمایل به قهوه‌ای می‌شود. ریش بلند و سیاهرنگ و یک خط قهوه‌ای تیره رنگ در خط میانی پشت در عقب سرازبین گوش‌ها تا نزدیک دم وجود دارد و همچنین نوار عرضی تیره‌ای به همین رنگ در روی شانه به طرف پهلوها و پایین سینه ادامه دارد. پوزه در بالای سوراخ‌های بینی خاکستری تیره و پیشانی قهوه‌ای روشن که در جلوی قاعده شاخ‌ها تیره می‌شود. جمجمه حجیم و از استخوانهای ضخیم تشکیل شده و پهنای آن در ناحیه برجستگیهای حدقه خیلی زیاد و پوزه برعکس دراز و باریک است. استخوان‌های بینی کوتاه است. پراکندگی جهان یونان، ترکیه، شبه جزیره عربستان، قفقاز، ایران، پاکستان، هند و افغانستان محل زندگی بزهای کوهی می‌باشد. زیرگونه‌ها کل‌وبز در دنیـا شامل ۹ گـونه زیر است: 1-بز کوهی اسپانیایی (به انگلیسی: Spanish ibex): خود دارای چهار گونه است:۱-C. p. pyrenaica ۲-C. p. lusitanica ۳-C. p. hispanica ۴-C. p. victoriae 2-بز کوهی آلپ (به انگلیسی: Alpine ibex): این گونه در ارتفاعات آلپ اروپا زندگی کرده واز بستگان نزدیک بز کوهی اسپانیائی و حبشه‌ای می‌باشد. این گونه در شیبهای تند و اراضی خشن در ارتفاع ۲۰۰۰ تا۴۶۰۰ متری زیست می‌کند. 3-بز کوهی نوبیا (به انگلیسی: Nubian ibex): این گونه در اسرائیل، عربستان، اردن، مصر، یمن و سودان دیده می‌شود. بعضی‌ها این گونه را یکی از زیرگونه های بز کوهی آلپی معرفی کرده‌اند و بعضی آنرا یک گونه مجزا می‌دانند. رنگ این گونه نسبت به سایرگونه‌ها روشن‌تر و زیرشکمش سفید است. احتمالاً برخی گونه‌های بز کوهی درایران از این گونه باشند. 4-بز کوهی سیبری (به انگلیسی: Siberian ibex): این گونه که بز معمولی نیز شهرت دارد در مرکز و شمال آسیا دیده می‌شود. بزکوهی سیبری از بزرگترین و سنگین‌ترین بزها بوده که جثه‌اش ۱۱۰ سانتی‌متر طول و۱۳۰ کیلوگرم وزن می‌رسد. 5-بز کوهی والیا (به انگلیسی: Wallia ibex): این گونه درمعرض انقراض بوده و تنها ۵۰۰ رأس از آن در ارتفاعات اتیوپی وجوددارد. 6-بز قفقاز غربی (به انگلیسی: West Caucasian tur): درنیمه غربی کوههای قفقاز دیده می‌شود. طول آن به ۱ متر و وزنش به ۶۵ کیلوگرم بالغ می‌شود. دارای روتنهٔ خرمائی، زیر شکمی زرد و پاهایی تیره است. 7-بز قفقاز شرقی (به انگلیسی: East Caucasian tur): درارتفاعات نیمه شرقی کوههای قفقاز دیده می‌شود. گونه‌ای بزرگ ولی بدنی باریک و پاهای کوتاهی دارند. در زمستان روتنهٔ خرمائی تیره و در تابستان خرمائی روشن دارند. درنواحی از ارتفاع ۸۰۰ تا ۴۰۰۰ متر دیده می‌شوند. 8-کل‌وبز (به انگلیسی: Wild goat): این گونه از گسترده‌ترین گونه‌هاست که دراکثر مناطق کوهستانی ایران دیده می‌شود. پراکنش این گونه در آسیای صغیر، خاورمیانه، اروپا و آسیای میانه است. 9-مارخور (به انگلیسی: Markhor): این بز یکی از بزرگترین بزها است که در شمال شرقی افغانستان، شمال و مرکز پاکستان و قسمتهائی ازهند، جنوب تاجیکستان وازبکستان دیده می‌شود. این گونه در معرض انقراض بوده وحیوان ملی پاکستان می‌باشد. شمار آن‌ها کم‌تر از ۲٬۵۰۰ رأس است. چگونگی زندگی بز کوهی معمولاً به صورت دسته جمعی زندگی می‌کنند. بیشتر گله‌های ده تا بیست راسی تشکیل می‌دهند. ولی گاهی گله‌های بزرگ بیش از ۷۰ راس از آنها دیده می‌شود. معمولاً گله به‌وسیله یک نر مسن و قوی رهبری می‌شود. گاهی نرهای جوان گله‌های جداگانه تشکیل می‌دهند. از گیاهان کوهستانی و جوانه درختچه‌ها و درختها تغذیه می‌کنند. بیشتر ارتفاعات زیاد را ترجیح می‌دهند ولی ممکن است تا کوهپایه پایین بیایند. از توانایی زیاد برای برای جست و خیز و دویدن روی صخره‌ها و پرتگاهها برخوردارند. معمولاً در صبح زود و عصرها می‌چرند و ساعات گرم روز را در سایه سنگها و صخره‌ها و بوته‌ها می‌خوابند. جفت‌گیری و زاد و ولد در پاییز جفت‌گیری می‌کنند و دوران آبستنی آنها ۵ تا ۵٫۵ ماه است. هنگام جفت‌گیری میان نرها نزاع می‌شود. نرهای مسن و قوی نرهای ضعیف و جوان را از گله رانده و با چند ماده جفت‌گیری می‌کنند. زایش در بهار صورت می‌گیرد. بچه‌ها یکی و گاهی دوقلو هستند. بچه‌ها چند ساعت بعد از تولد به دنبال مادرشان راه می‌افتند و پس از چند روز می‌توانند به سرعت بدوند. در داخل معده کل‌وبز جسم سختی وجود دارد که به پادزهر معروف است که در قدیم برای درمان مارگزیدگی و بعضی بیماریها بکار برده می‌شده‌است.